Wednesday 22 October 2014

TATA CARA MANURUK-NURUK SAHAT TU NAMANGADATI

Jot-jot do binege hata manuruk-nuruk, aha do lapatanna jala aha disuruk?
Molo sohot anak dohot parumaen na so martinasak (dang dope mangadati /mangalua), ingkon do ulahonon ni natoras ni paranak, anakna dohot parumaenna manopot hula-hulana, ima simatuani anakna i. Ima ginoaran tardege balintang, tarsuruk tohang.
Dung manang pigapiga bulan dung mangalua keluarga na imbaru i, dung hira mombun muruk ni Parboru, ditingkina diutus Paranak ma Parboruonna laho mangadopi Parboru, mangelek-elek asa boi nasida nian ro manuruk-nuruk tu huta ni Parborui laos manangkasi utangna di paradaton. Dung masipaolo-oloan, dibuhul nasida ma tingki dipanjalo ni Parboru diharoro ni Paranak laho mangulahon Ulaon Adat Na-Manuruk-nuruk.
Manuruk-nuruk lapatanna: ala naung marsala iba, tar biar do roha mandapothon inganan ni Parborui, godang angka sihabiaran dibahen i gabe songon namanuruk-nuruk ma iba laho pajumpang huhut dibagasan biar ni roha. jala unang pinadirgak simanjujung songon napatuduhon gogo ingkon unduk do.
Di ulaon manuruknuruk mamboan sipanganon dohot namargoarna do paranak.  Siadopan: ditingki par ro ni Paranak laho manuruk-nuruk tu jabu ni Parboru:

1. SI UNGKAP BAHAL
Dung sahat rombongan ni Paranak di alaman ni Parborui (bahal ni Huta) nunga jongjong disi manang piga halak sian Parboru. Lehonon ni Paranak majolo parisapan tu nasida, dungi didok ma hatana: Rajanami, huboto hami do naung sala hami pajolo holong papudi Uhum, na ro do hami nuaeng marsomba tu hula-hulanami laho manopoti hasalaannami, asi ma roha ni Raja i, buka hamu ma bahal i asa masuk hami.
SI UNGKAP BAHAL : – songoni ma lelengna dohot lojanami pajaga- jaga bahal on, hape ro hamu mangido asa hu-ungkap hami asa masuk hamu. Alai ala na naeng manopoti sala hamu las do rohanami disi, alai jolo garari hamu jolo Upa ungkap bahal.
Paranak : Mauliate ma Raja ni hamu sijaga bahal on, ba dison otik-godang hupasahat hami ma sipalas rohamu. Dung diungkap bahal adapon ma muse Sordadu sitiop hujur goaran ma:
2. SANGKE HUJUR
Songon panghataion na mangadopi Ungkap Bahal i, tarsongoni ma cara panghataion dohot silehonon sipalas roha nasida goaron mai Upa Sangke Hujur.
3. PANGIHUT-IHUT :
Detektif = mata-mata, jala sipasahat laporan tu Parboru, manang nasongon dia posisi ni Borunai dihuta ni Paranak. Hadapon museon huhut gararon upana = Upa ni Pangihut-ihut.
4. RAJA HUTA (Komando)
Ingkon denggan ma hata elek-elek tu Raja ni Huta ai laos nasida na boi dohonon gabe dongan laho mangadopi Pihak Parboru
Alai diangka nadeba: Dung sidung marsipanganon, jala di nalaho mamungka manghatai Paranak dohot Parboru disi ma dipangido Parboru asa gararon:
1.Upa ni si ungkap Bahal – 2. Upa ni Sangke Hujur – 3. Upa ni Pangihut-ihut – jala parpudi asa sahat iba namanungkun utang gararon ma -4. Upa ni Raja ni Huta.
ULAON DUNG MASUK PARANAK TU BAGAS NI PARBORU
Dung masuk Paranak na ni joloan ni Boruna na mamboan Ampang marisi Namargoarna dohot sipanganon na asing, dipeakhon ma jolo ditonga-tonga ni inganan ni namarpungui paima disigati Pihak Parborui.(songon ditingki Ulaon Marhusip)
Pendek kata, dung disigati, dipauli Boru ni Paranak ma sipanganoni tu inganan pangaradean (dapur) paima dipungka ulaon. Laos ditingki namasuhi Paranak nunga marbaris Parboru manjalo jalang-jalang ni Paranak huhut dipatuduhon Parboru inganan di Paranak.
Pasahat Tudu-Tudu ni Sipanganon Paranak tu Parboru:
Rajanami, Hula-Hulanami parjolo ma hami pasahathon hamauliateon ni rohanami tu Tuhanta Pardenggan Basa i di pandonganionNa di hami ro mandapothon hamu Hula-Hulanami jala hudapot hami hamu di bagas namarampang namarjual on dibagasan hahipason dohot las ni roha manjalo hami. Huboto hami do tangkas Rajanami balga ni hasalaan nami maradophon hamu ima napajolo holong anaknami dohot borumu, papudi uhum, di bahen i ma hami ro tu adopanmu Rajanami manomba hamu sampulu jari pasampulu sada simanjujung manopoti hasalaan nami i, ai molo sala ni anakna, sala ni Amangna do i. Hutopoti hami ma Rajanami hasalaan nami i.
Dison, Rajanami hupasahat hami ma tudu-tudu ni sipanganon tu adopanmu laho manubut rohamu di hasalaan nami i,  ihut tusi dohonon nami ma:
Godang sibutong-butong, otik sipir ni Tondi, tung songon on dope na boi tarpatupa hami laho manomba hamu Rajanami, pamurnas mai tu daging saudara tu bohi, sipalomak imbulu mai sipaneang holi-holi sai songon bagot na marhalto ma na tubu dirobean, las ma rohani hula-hulanami manjalo huhut manganhon, mandok mauliate ma hami na mangalean. Botima, huhuasi nami Rajanami.
(Parboru manariashon namanjalo tudu-tudu ni sipanganon tu dongan tubu, boru dohot Raja na ginokkon na pungu i, huhut laos di gora Boruna paradehon Dengke sipasahaton nasida)
Pasahat Dengke Parboru:
Dihamu Parboruon na ro mandapothon hami di bagas on, nunga di pasahat hamu tu hami tudu-tudu ni sipanganon nuaeng antong hupasahat hami ma tu hamu Dengke Simudur-udur, Dengke si Si tio-tio, Dengke Sahat, dohot pangidoan asa unang be masa angka namangarsahi roha ni dongan tu joloan on, alai sai Asi ma Roha ni Tuhanta, sai mudur-udur ma antong parhorason panggabean i di hita tu joloan on, songon tio ni rohamuna i ro mandapothon hami sai tio ma nang angka pansamotan i jala dengke sahat ma on sai sahat ma pasu-pasu ni Tuhanta di partondongonta tu joloan on. Songon on pe dengke nahupasahat hami on, las ma rohamu manjalo.
Masijalangan – hundul be tu ingananna – martangiang sian Paranak. –
MARSISISEAN
Dung sidung marsipanganon:
Parboru : Manungkun taringot tu tudu-tudu ni sipanganon
Paranak : Surung-Surungmu doi Rajanami
Songon ditingki Na Marhusip dipasoding Boru ni Parboru tudu-tudu ni sipanganoni mamungka ma manghatai.
Panise sian Pihak Parboru tu suhut Parboru: (namardongan tubu marsisisean)
Hata ni Haha-Anggi ni Parboru:
Manghatai ma hita ampara, Gonghon sipaimaon jou-jou sialusan. Ia nunga ro hami tu bagasta na marampang na marjual on; hundul iba di amak tiar, sai tiar ma parnidaanta tu joloan on. Nunga huhut bosur iba mangan indahan nalas jala sagat marlompan natabo, jadi hata ni sipanganon i ba dipaboa amparaniba ma. Botima.
Paidua ni suhut mangalusi :
Gabe ma jala horas, ampara, mauliate do dohonon nami di haroro muna tu bagasta on, ai pintor di oloi hamu do jou-jounami. Sian i tarido do na sapangkilalaan hita di ganup adong na masa di hita. Taringot di hata ni sipanganon panggabean parhorasan do. Boti ma.
Hata ni Haha-Anggi ni Parboru:
Ba anggo i do hape nauli ma i. Alai songon ni dok ni ompunta si jolo-jolo tubu: Sai marangkup do na uli mardongan do nadenggan. On pe tangkas ma di paboa ampara niba siangkupna songon na hundul, sidongannna songon na mardalan. Botima
Hata ni Haha-Anggi ni Parboru:
Tutu do i ampara na ni dok muna i sai marangkup do na uli mardongan do nadenggan. Jadi asa tung tangkas botoon ni hamu sude na hupio hami taringot tu lapatanni punguanta sadarion, songon na niidamuna ampara, na ro do nuaeng tu jabunta on parboruonta marga………………
Manaruhon sipanganon di hita. Jadi rap ma hita manungkun tu nasida manang aha do hinarohon nasida tu bagasta on. Tu sude na hupio hami do hata nami on. Botima.
Hata ni Haha-Anggi ni Parboru:
Mauliate ma ampara nunga di paboa hamu pangalaho ni parpunguanta on, jala di pangido hamu asa rap manungkun hita tu parboruonta taringot hinarohon nasida apala di ombas on.
Na denggan ma i tutu, laos husungkun ma tu hita salauhutna: ise ma sian hita namanungkun nasida?  (Somalna dialusi na torop: “ Ba laos hamu ma “) dung i diuduti :
Hamu parboruon nami marga ….., Ala nunga huboto hami na manuruk-nuruk do hamu sadari on, jolo lehonon nami do tingki tu dongan sahuta nami papuas rohana tu hamu. Dihamu dongan sahuta nami pinasahat ma partingkian tu hamu.
Hata ni Dongan Sahuta:
Di hamu lae, namangudurhon anak dohot parumaenmuna na mangalua i do tu son. Jadi andorang so pinungka panghataion jolo pangidoonku dope siilehononmuna tu hami na mardomu tu adatni huta nami. Asa garar hamu ma jolo :
Parjolo Upa SI UNGKAP BAHAL/HARBANGAN ai na diungkap nasida do harbangan asa boi hamu masuk tu huta on.
Paduahon Upa SANGKE HUJUR ai niumpat do hujur laho mamantom panangko, alai ala naung ro hamu mangaku hasalaonmuna, ba sangke on na ma hujur i, asa boi hita manghatai dibagasan dame. Jala laho pasahathon i ingkon do tu sude hami ris bahenon mu. (semua harus kebagian namun perihal nominal sesuai kemampuan).
Pande Hata ni PARANAK
Nauli Rajanami, rade do hami mangehon i, Ba rade ma hamu Rajanami manjalo (uang diserahkan /di salamkan).
Hata ni Dongan Sahuta
Mauliate ma. Di hamu hasuhuton nami nunga denggan dipasahat nasida tu hami sipasahaton nasida, asa uduti hamu ma.
Pande Hata ni PARBORU
Amangboru… songon hata ni ompunta sijolo-jolo tubu do dohononku:
Sai jolo ni nangnang do asa ninung-nung
Sai jolo pinangan do asa sinungkun
Ba nunga bosur hamia mangan indahan na las na binoanmuna i, sagat marlompan na tabo. Nuaeng pe ba paboa hamu ma tu hami dia do hinarohon muna dohot lapatan ni sipanganon na binoan muna i. Tangkas ma hatahon hamu Dia nangkatna, dia ultopna, Dia ma hatana, dia nidokna. Sibegeon ni sipareon, sipeopon ni roha. Botima da Raja ni boru.
Pande Hata ni PARANAK
Gabe ma hita jala Horas Rajanami. Taringot di hata ni sipanganon i, ba sai pamurnas mai tu pamatang muna, saudara tu bohimuna. Tung so sadia pe i nuaeng, sai hadengganhon hamu ma i Rajanami.
Mauliate ma di Tuhanta Pardenggan Basai, Mauliate ma dohonon nami nang tu hamu saluhutna Hula-Hulanami, Paribannami, Raja ni Dongan Sahuta na huadopi hami nuaeng dison diharadeon ni rohamu manjalo hami na ro tu bagas namarampang namarjual, namarsangap namartua sigonggom pangisina. Rajanami! Nunga tardege balintang hami tarsuruk tohang ni jabu ni Raja i, patuduhon topot-topotnami. Ia di ari na salpu martonga ni jabu martonga ni asean anaknami dohot boru ni Raja i ndang tarpatupa hami dope somba ni adat somba ni uhumnami tu Raja i, ala ni pogos do Rajanami.
Ia haroro nami mamboan anaknami dohot parumaen nami, Borumu laho manopoti hasalaan nami Rajanami, di angka pangalaho ni anaknami napajolo holong papudi uhum ima naparajahon Borumu. Nunga sala hami disi, ai molo hasalaan ni anakniba, hasalaan ni natorasna do i, laos dison do hahadolinami dohot angkangborunami pangintubu di anaknami on, asa rap ma hami marsomba tu hamu Rajanami asa salpuhon hamu ma hasalaan nami i huhut manjalo anaknami on gabe anakmu nang pe naung sala ibana maradophon hamu ditingki nasalpu i.
Songoni ma jolo sombanami Rajanami.
Pande Hata ni PARBORU:
Mauliate ma di hamu Amangboru, sintong do nidokmunai nunga pajolo gogo hamu papudi uhum, nuaeng ro hamu manopoti salamu, tarjalo hami do i ai songoni pe pambahenmu tu hami, marsak hami saluhut, alai tutu Dame nasian Tuhanta do namian dihita, nunga mulbas rohanami dung huida hami bohi ni Borunami, hipas do ibana huida hami. Taringot tu pangidoan muna i na boi ma oloan nami alai jolo pature hamu ma jolo somba-sombamu tu si ungkap bahal, sanghe hujur, pangihut-ihut dohot Raja ni huta asa dung sidung denggan di adopi hamu nasida asa hulehon hami angka alusnami tu hamu.
- Aluasna (molo nunga di adopi nangkin sebelum masuk tu bagas ni hula- hula): nunga husomba hami nasida nangkining Rajanami, ai anggo soi beha ma parmasuk nami laho mangadopi Raja i).
- Alusna (molo dang dope di adopi nangkin sebelum masuk tu bagas ni hula-hula): dia ma nasida Raja i si ungkap bahal asa husomba hami (serahkan sejumlah uang), dia ma Raja i sitiop Hujur asa husomba hami asa disanghe hujuri (serahkan sejumlah uang), dia ma nasida Raja i pangihut-ihut asa husomba hamu paulak loja nasida (serahkan sejumlah uang)– dia ma Raja i Rajani Huta asa husomba hami asa di ondingi jala didongani hami laho mangadopi hamu Raja ni Hula-Hulanami.
Dung sidung sudena i di garar Paranak, didok ma asa mangido panuturion sian Parboru dohot angka pasu-pasu.
Dialusi Parboru dohot angka Boruna songon on:
Jolo pasahat hamu ma pasituak natonggi tu sude hami napunguon asa hupasahat hami hata nauli hata pasu-pasu tu hamu.
Paranak manuru Anakna dohot Parumaenna pasahat Pasituak Natonggi tu sude hula-hula napungu dibagasi.
Pande Hata ni PARANAK
Rajanami, ia nunga husomba hami hamu sude songoni nunga hupasahat hami pasituak natonggi tu hamu asa olo ma hamu Rajanami mansalpuhon sude hasalaan nami i jala pangidoan nami laos pasu-pasu hamu ma hami Rajanami asa tiur-tiur angka sidalanan tujoloan on. Alai tahe asa tung sude mardame-dame parjolo ma jolo dohononanmi asa manopoti hasalaannna Anak nami dohot Parumaen nami tu hamu hula-hula nami tarlobi ma tu Tunggane dohot Inangbao nami di bagas on.  Laos di suru ma jongjong anak dohot parumaen i marsomba tu adopan ni Simatuana laho mangido maaf huhut didok hatana :
Parjolo ma hami mandok mauliate tu Amanta Debata Pardenggan Basai. Di hamu Amang dohot di hamu Inang, songon i nang di sude hamu nahuparsangapi hami, marsomba ahu sampulu jari pa sampulusada simanjujung manopoti hasalaanhu maradophon hamu di angka ari nasalpu i di nahuparaja Borumu so dohot parbinotoanmu, huluahon ibana sian jolomu, huarsahi hamu holan ala ni natarboan rohangku ahu namanghaholongi borumuna on. Huhilala do songon dia muruk dohot hansit ni rohamu hubahen alai namarsomba ma ahu nuaeng mangido lambas ni rohamu asa olo hamu marpamuati ma rohamu disude hasalaanhi maradophon hamu, jala marsomba ahu mangido haradeon ni rohamu asa jalo hamu ma ahu gabe anakhonmu,
Pos ma rohamu Amang, Inang sai na haholonganhu do Borumu na i sian sude roha dohot pangalahonhu, sai boan hamu ma hami di tangiangmu asa sai didongani Tuhanta hami di na mandalani ngolu parsaripeon nami on.
Botima pangidoanhu Amang, Inang, mauliate ma dihamu.
Pande Hata ni PARBORU:
Ima tutu Amang Hela nang di Borunami, nunga ditanda hamu salamu jala nunga las rohanami di naditopoti hamu hasalaanmu tu hami tarlobi tu simatuamu, sai sahat ma angka nauli sahat ma nadenggani tu hamu tujoloanon pasu-pasuon ni Tuhanta.
Laos dipasahat ma panghataion tu Parboru:
I pe Angkang, nang di Angkang Boru nunga dibege hamu panopotion ni hasalaan ni Helanta dohot Borunta ba nuaeng hupasahat ma tu hamu.
Parboru/Pangintubu (Natoras ni boru):
Di hamu Amang Hela nang di ho Boru Hasian, songoni ma balga ni arsak ni rohanami dibahen hamu, tarlobi pangalaho ni Borunghon, tung mansai hansit rohanami, so na hu orai hami hamu mardongan alai songoni ma pambahenmu tu hami, hansit situtu rohanami haru so tarbereng hami angka tondong, hira hami na sai mangambati pardonganonmu, so binoto alana gabe songoni pambahenmu tu hami. Alai tutu, nunga ro hamu manopoti hasalaan muna i tu hami, nunga mulbas muruknami, husalpuhon hami ma i sian roha nami jala dohonon nami ma:
Siboru buas siboru bakkara, molo dung puas dao soada mara.
Sai dipasu-pasu Tuhanta ma parsaripeonmuna on, didongani hamu tongtong mandalani ngolumuna, sai tubuan laklak ma hamu tubuan singkoru, tubu sanggar di parsopoan, sai tubuan anak ma hamu tubuan boru asa jengkar-jengkar di hangoluan. Songoni ma jolo hatanami tu hamu, horas ma hamu horas nang hami angka natua-tuamu. Botima.
Dihamu Lae nang dihamu Ito, diharoromunaon mandapothon hami mamboan Anakmu, Helanami, dohot parumaenmu, Borunami, manopoti sala hamu tu hami ala ni pangalaho ni anakhonta, dohonon nami ma Lae, Ito :    Pat ni Gaja tu Pat ni Hora, Anak dohot Boru ni Raja do hamu jala natoruk jala burju marroha. Sai dipasu-pasu Tuhanta ma hamu, pature-ture parumaen muna on, ditambai di hamu angka si las niroha tu joloan on, ba nunga dipature hamu angka roha ni naloja salelengon, namarsak, namuruk, sude mai, nunga lambas dalan i dibahen hamu, nunga buka be pintunami manjalo hamu manang andigan pe ro hamu.
Botima jolo hatanami Lae nang dihamu Ito, horas ma.
Dung sahat hata ni Natoras ni Boru i, diuduti ma muse manghatai.
OPSI I
Jika memang belum direncanakan untuk pasahat batu ni sulang atau sulang-sulang pahompu (mangadati).
Pande Hata ni PARANAK:
Ima tutu Rajanami sai gabe ma na niula sinur ma pinahan, puhut-puhutan ni anaknami dohot borumuna asa boi binuhul arina, ianggo ditingki on Rajanami tung na manuruk-nuruk tohang ni jabu ni Raja i do hami dalan mangelek tu Raja i.
Songon i ma hata ni paranak tu hula-hulana molo so dibuhul (direncanakan) dope arina laho mangadati. Alai di tingki ulaon manuruk-nuruk paranak tu huta ni parboru, sigonopan ni paranak do tu parboru lomuk tua, manang batu ni sulang, ai adat na hot do i dihatabatahon.
Ido umbahen didok: ADAT DO NA MET-MET ADAT DO NA BALGA.
Dungi pasahat hata nauli hata nadenggan hata gabe ma hulahula tu pamoruonna jala dipasahat dohot ulos holong tu hela dohot boruna. Di ulaon manuruknuruk paranak pasahat pasituak na tonggi tu parboru andorang so mangampu hata. On ma sada cara na resmi ni paranak patuduhon natinangkona (naniluahonna). Dung diulahon manuruknuruk nunga bebas hela dohot boru tu huta ni simatuana/natorasna.
OPSI II
Jika memang sudah direncanakan langsung mangadati (pasahat batu ni sulang jika belum ada anaknya –pria atau wanita, pasahat sulang-sulang pahompu jika sudah ada anaknya –pria atau wanita).
Pande Hata ni PARANAK:
Mauliate ma dihamu sude Rajanami, di lambas ni roha muna i manalpuhon sude hasalaannami maradophon hamu, Marjengga-jengga ma pinasa, marmutik antajau, nalambas marroha do hamu hula-hula jala natongtong mamasu-masu.
Pangidoan nami Rajanami, alai unang dok hamu sian tangan siat botohon alai pangidoan nami tu adopan ni Rajai molo tung dos tahinta sada nidanggur dua nahona; diharoronamion Rajanami beha molo laos tauduti ma namarhata sinamot, manungkun somba ni uhum, somba ni adat sipasahatonnami tu hamu, Otik godang siampehonon mu somba ni uhum somba ni adat ontak ni natarbahen hami oloan nami do hamu., alai ingot hamu Rajanami dihata ni umpama i namandok:
Madekdek ma lanteung, tu bona ni parira, unang dok hamu hami parteus molo so taroloi hami somba ni uhum pinangidomuna, silehonon do nasoada.
Songoni ma Rajanami pangidoan nami.
Pande Hata ni PARBORU:
Ido hape haroro ni pamoruan di ari na uli di bulan na denggan on di bulan parheheon on, sai hehe ma di hamuna panggabean hehe parhorasan, hehe nang dabu-dabu sai siripe gabe borunami dohot helanami. Andigan ma pasahatonmuna somba ni adatmuna dohot somba ni uhum??
Parhata ni PARANAK: (jika memang sudah direncanakan maka langsung dilanjutkan ke tulisan Laos di tingki on ma di hatai )
MANGHATAI SINAMOT DOHOT MANGARANGRANGI ULAON
Jika waktu manuruk-nuruk tidak langsung di tentukan kapan pelaksanaan manggarar adat maka:
Dinalaho manggarar utang (adat na gok) paranak, tong do ro nasida manggonghon. Ditingki na manggonghon (mengundang) on, pihak paranak mamboan sipanganon lengkap dohot namargoarna, parboru paradehon dengkena.
Laos ditingki on ma dihatai (digollit) sadia godang sipasahaton nasida di ulaon sulangsulang pahompu na naeng sipatupaon i, angka on ma:
- Sombasomba ni uhum (batu ni sulangsulang) alai molo dung marpahompu didok ma   goarna: Sulangsulang sian pahompu”
- Suhi ni ampang na opat
- Pinggan panganan
- Godang ni ulos herbang
- Ulos tinonun sadari
- Tintin marangkup
- Ari dohot tanggal ni ulaon
- Godang ni undangan sian parboru
- Ulaon di Alaman ni Paranak
Suman do ulaon on songon ulaon na mangarangrangi. Dung sidung sude dihatai/dirangrangi, pihak parboru pasahat hata pasu gabe tu pihak paranak. Andorang so mangampu hata pasu gabe dope pihak paranak, jolo pasahatonna do pasituak natonggi tu horong ni parboru songon di tingki na manuruknuruk. Mangampu ma pihak paranak, dipasahat ma muse tu pihak parboru (hulahula) laho manutup ulaon i dung sidung mangampu. Jadi diujungi parboru (hulahula) ma dohot ende dohot dibagasan tangiang.
ULAON DINAMANGGARARI ADAT NI NAMANGALUA (MANGADATI)
Pelaksanaan ni Ulaon songon Ulaon Adat Taruhon Jual
Ulaon Namangadati (manggarar Adat ni Namangalua)
Ro ma PARBORU tu Huta ni Paranak, rap dohot Dongan Tubuna, Raja naginokkon, Boruna, Berena dohot sude horong ni Hula-Hula nasida.
Diboan PARBORU ma Dengke Simudur-udur, Ulos Herbang, si Pir ni Tondi sesuai tu panghataion nasida ditingki na marhata sinamot/somba ni uhum.
Nunga dibagasan jabu (gedung) hian anggo Suhut Paranak, Pangoli (namangaluai) dohot Pardihutana, paimahon haroro ni Hula-Hulana Parboru i. Borhat ma pihak paranak manomunomu pihak parboru (hulahula) di harbangan asa masuk tu alaman/gedung. Jala molo nunga atur sude inganan/hundulan ni angka tutur naniontang ni hasuhuton na dua pihak, marpanungkun ma pihak paranak molo naung boi do mulaan marsipanganon. Dialusi pihak parboruma naung singkop sian nasida jala nunga boi marsipanganon.
Andorang so dimulai marsipanganon, jolo pasahaton ni pihak paranak do tudutudu ni sipanganon tu pihak parboru. Suang songoni do nang pihak parboru tong do pasahatonna dengke simudurudur tu pihak paranak. Namamilang tangiang sipanganon pihak parnak do. Dung sidung marsipanganon marbagai jambarma. Di tingki na marbagi jambar on parboru, pihak paranak pe mangido tingki sian pihak parboru asa boi nasida mangido tumpak sian angka tondongna.
Panghataion di ulaon mangadati dos do songon di ulaon namarhata sinamot di pesta unjuk, alai dang sinamot be goarna didok ma “Sombasomba ni uhum/batu ni sulangsulang” sian pahompu molo nunga adong pahompu. Songoni do nang todoan tu suhi ni ampang na opat, pasahaton ni paranak do tu pihak parboru. Tintin marangkup pe tong do pasahaton ni suhut na dua pihak (parboru dohot paranak) tu tulang ni anak mangoli dohot angka pinggan panganan.
Jala angka ulos herbang dohot ulos tinonun sadari dipasahat pihak parboru do tu pihak paranak. Dung sidung on sude di ulahon ma marhata sigabegabe. Sude tahe ruhutruhut ni paradaton/parjambaron di ulaon pesta unjuk sarupa do dohot di ulaon mangadati.
ULAON PASAHAT SULANG-SULANG NI PAHOMPU
Dos do tata cara ni Ulaon Adat di Ulaon Napasahat Sulang-sulang ni Pahompu dohot Ulaon Mangadati di Namangalua.
Ai na rap mangalua do i, alai molo migor namanuruk-nuruk dung mangalua dumenggan ma i sian dung mardakdanak asa mangadati (napasahat sulang-sulang ni Pahompu).  Molo Pasahat Sulang-Sulang ni Pahompu nunga sanga manang piga anakhon ni namangaluai asa mangadati.
Tamba ni hatana dinamanopoti salana didok : Songoni pe pangalahonami mangarsahi hamu tong mamasu-masu do hamu Rajanami nunga dipasahat Debata pasu-pasuna di hami ima ditubu ni Anak dohot di tubu ni Boru.
Sudena panghataion sian namamungka manopoti sala, mangarangrangi dohot pesta pe ndang pola haru adong bedana, holan i tutu, mangadopi Hula-Hula dung mardakdanak ndang pola songon biar ni halak na baru mangalua.
Jala godang do halak Batak angka namarjogal roha di kedua-belah Pihak, gabe olo sahat tu na monding namangaluai ndang MANGADATI.
Ulos Herbang : 1. tu na Mangalua
Songon napasahat Ulos Herbang di Ulaon Taruhon Jual
2. tu na pasahat Sulang-Sulang ni Pahompu
Songon napasahat Ulos Herbang di Ulaon Taruhon Jual + Ulos Parompa tu Pahompu.
Parjambaran Juhut : tu Ulaon na-dua on, songon di Ulaon Taruhon Jual.
Biasana, na dapot tarida diangka na MANGALUA ndang migor ro nasida manopoti sala alai jolo leleng do, deba ma manang piga anakhonna, dohot maksud, memang, dao ma ummura ulahononhon ulaoni sian nalangsung mangadati isarana ulaon na manuruknuruk.
Molo dung ro paranak manuruk nuruk tu huta ni parboru nunga boi be masitopotan. Molo adong pesta ni paranak nunga boi parboru martogi, alai togi sahuta ma jolo dohot togi saompu ndang dope sahat togi sahorja. Dung pe diadati asa boi togi sahorja. Ala adat do na met-met adat na balga di halak Batak: molo mangadati muse na marhasohotan i digoari ma pasahat sulang-sulang. Molo dung mardakdanak, pasahat sulang-sulang ni pahompu ma didok.
Parboru pe di na laho martogi tu na tinogihonna didok ma; ari adui manjalo sulang-sulang ni pahompu hita rap udur mahita marnatampak manopot pamoruanta (huta ni borunta), ninna.
Catatan:
Molo di dok na mangalua songon sada jalan pintas, sasintongna dang tepat. Alana molo naeng do pardongansaripeon i dibagasan adat na gok, gabe tamba do kewajiban siulahononton tu tingki na ro. Terutama bila alasannya alasan biaya justru na mangalua lebih mahal biayanya dikemudian hari.
Ai adat do nametmet adat do na balga. Manggarar adat (adat na gok) tidak harus di gedung dan menghabiskan dana puluhan hingga ratus juta. Di rumah pun dilaksanakan hal itu sah asal dihadiri dan direstui/ditolopi Suhi ni Ampang Na Opat (Dalihan Na Tolu + Raja) dari masing2 pihak suhut. (red : Ai di hutanami di Lumban Tonga-tonga Silamosik dang masa pesta di gedung, di alaman ni jabu do jala paling manewa tenda).

Tuesday 21 October 2014

Partuturan Halak Batak

Inilah tutur dan sapa halak Batak:


1. Ahu = aku, saya
2. Anak = anak laki-laki
3. Amang >damang >damang parsinuan =ayah, bapak.
4. Amang, sapaan umum menghormati kaum laki-laki.
5. Amanta >amanta raja, dalam sebuah acara pertemuan.
6. Amanguda, adik laki-laki dari ayah kita.
7. Amanguda, suami dari adik ibu kita.
8. Amangtua, abang dari ayah kita.
9. Amangtua, suami dari kakak ibu kita sendiri.
10. Amanguda/amangtua, suami dari pariban ayah kita.
11. Angkang = abang. Angkangdoli, abang yang sudah kawin.
12. Angkang boru, isteri abang. Kakak yang boru tulang kita.
13. Anggi, adik kita (lk), adik (pr) boru tulang kita.
14. Anggi doli, suami dari anggiboru. Adik (lk) sudah kawin.
15. Anggiboru, isteri adik kita yang laki-laki.
16. Amangboru, suami kakak atau adik perempuan ayah kita.
17. Amangtua/inangtua mangulaki, ompung ayah kita.
18. Ama Naposo, anak (lk) abang/adik dari hula-hula kita.
19. Angkangboru mangulaki, namboru ayah dari seorang perempuan.
20. Ampara, penyapa awal sealur marga, marhaha-maranggi.
21. Aleale, teman akrab, bisa saja berbeda marga.
22. Bao, amangbao, suami dari eda seorang ibu.
23. Bao, inangbao, isteri dari tunggane kita (abang/adik isteri).
24. Bere, semua anak (lk + prp) dari kakak atau adik prp kita.
25. Bere, semua kakak/adik dari menantu laki-laki kita.
26. Boru, semua pihak keluarga menantu lk kita / amangboru.
27. Boru, anak kandung kita (prp) bersama suaminya.
28. Borutubu, semua menantu (lk) / isteri dari satu ompung.
29. Boru Nagojong, borunamatua, keturunan namboru kakek.
30. Boru diampuan, keturunan dari namboru ayah.
31. Bonatulang, tulang dari ayah kita.
32. Bona niari, tulang dari kakek kita.
33. Bonaniari binsar, tulang dari ayah kakek kita.
34. Damang = ayah = bapak
35. Damang, sebutan kasih sayang dari anak kepada ayah mereka.
36. Damang, digunakan juga oleh ibu kepada anaknya sendiri.
37. Dainang, sebutan kasih sayang anak kepada ibu mereka.
38. Dainang, digunakan uga oleh ayah kepada anak perempuannya.
39. Daompung, baoa+boru, kakek atau nenek kita.
40. Datulang, sebutan hormat khusus kepada tulang.
41. Dahahang (baoa+boru), abang kita atau isterinya.
42. Dongan saboltok, dongan sabutuha (sebutan lokal).
43. Dongantubu, abang adik, serupa marga.
44. Dongan sahuta, kekerabatan akrab karena tinggal dalam satu huta.
45. Dongansapadan, dianggap semarga karena diikat oleh padan/janji.
46. Eda, kakak atau adik ipar antar perempuan.
47. eda, sapa awal antara sesama wanita.
48. Hahadoli, sebutan seorang isteri terhadap abang (kandung) suaminya.
49. Haha doli, abang dari urutan struktur, dapat juga tidak semarga lagi.
50. Haha = abang. No. 48 & 49, berbeda sekali artinya.
51. Hahaboru, isteri abang kita, yang dihormati.
52. Haha Ni Hela, abang dari mantu kita.
53. Haha Ni Uhum, paling tua dalam silsilah sekelompok.
54. Hula-hula, keluarga abang/adik dari isteri kita.
55. Hela, menantu (lk) kita sendiri.
56. Hela, juga terhadap suami anak abang/anak adik kita.
57. Hami, sebutan kita terhadap pihak sebelah kita sendiri.
58. Hamu, sebutan atas pihak lawan bicara.
59. Hita, menunjuk kelompok kita sendiri.
60. Halak, menunjuk kepada kelompok orang lain.
61. Ho, kau, terhadap satu orang tertentu, tutur bawah kita.
62. Halak i, dihormati karena pantangan, terhadap bao, parumaen.
63. Ibebere, keluarga dari suami bere kita yang perempuan.
64. Ito, iboto, kakak atau adik perempuan kita, serupa marga.
65. Ito, tutur sapa awal dari lk terhadap prp atau sebaliknya.
66. Ito, panggilan kita kepada anak gadis dari namboru.
67. Iba, = ahu, saya.
68. Ibana, dia, penunjuk kepada seseorang yang sebaya kita.
69. Inang=dainang, ibu. Juga sebutan kasih kepada puteri kita.
70. Inang(simatua)=ibu mertua.
71. Inangbao, isteri dari hula-hula atau tunggane kita.
72. Inanta, sebutan penghormatan bagi wanita, sudah kawin.
73. Inanta soripada, kaum ibu yang lebih dihormati dalam acara.
74. Inanguda, isteri dari adik ayah. Ada juga inanguda marpariban.
75. Inangtua, isteri dari abang ayah. Juga inangtua marpariban.
76. Inangbaju, semua adik prp dari ibu kita, belum kawin.
77. Inangnaposo, isteri dari paraman/amangnaposo kita.
78. Indik-indik, cucu dari cucu prp kita. Sudah amat jarang ada.
79. Jolma, jolmana, = isterinya. Jolmangku = isteriku.
80. Lae, tutur sapa anak laki-laki tulang dengan kita (lk).
81. Lae, tutur sapa awal perkenalan antara dua laki-laki.
82. Lae, suami dari kakak atau adik kita sendiri (lk)
83. Lae, anak laki-laki dari namboru kita (lk)
84. Maen, anak-gadis dari hula-hula kita.
85. Marsada inangboru, abang adik karena ibu kita kakak-adik.
86. Namboru, kakak atau adik ayah kita. Sudah kawin atau belum.
87. Nantulang, isteri dari tulang kita.
88. Nasida, penunjuk seseorang yang dihormati. Atau = mereka.
89. Nasida, halk-nasida, amat diormati karena berpantangan.
90. Natoras, orangtua kandung. Angkola = natobang.
91. Natua-tua, orangtua yang dihormati. Misalnya: amanta natua-tua i.
92. Nini, anak dari cucu laki-laki.
93. Nono, anak dari cucu perempuan kita.
94. Ondok-ondok, cucu dari cucu laki-laki kita. Sudah jarang.
95. Ompung, ompungdoli, ompung suhut, ayah dari bapak kita.
96. Ompungbao, daompung, orangtua dari ibu kandung kita.
97. Ompungboru, ibu dari ayah kita.
98. Pahompu, cucu. anak – anak dari semua anak kita.
99. Pinaribot, sebutan penghormatan kepada wanita dalam acara.
100.Paramaan, anak (lk) dari hula-hula kita.
101.Parboruon, semua kelompok namboru atau menantu (lk) kita.
102.Pargellengon -idem- tetapi lebih meluas.
103.Parrajaon, semua kelompok dari hula-hula dan tulang kita.
104.Pariban, abang-adik karena isteri juga kakak-beradik.
105.Pariban, semua anak prp dari pihak tulang kita.
106.Pariban, anak prp yang sudah kawin, dari pariban mertua prp.
107.Parumaen = mantu prp. isteri anak kita.
108.Pamarai, abang atau adik dari suhut utama, orang kedua.
109.Rorobot, tulangrorobot, tulang isteri (bukan narobot).
110.Sinonduk = suami. Parsonduk bolon = isteri, pardijabu.
111.Simatua doli dan simatua boru = mertua lk dan prp.
112.Simolohon = simandokhon = iboto, kakak atau adik lk.
113.Suhut, pemilik hajatan. Paidua ni suhut, orang kedua.
114.Tulang, abang atau adik dari ibu kita.
115.Tulang/nantulang, mertua dari adik kita yang laki-laki.
116.Tulang naposo = paraman yang sudah kawin.
117.Tulang Ni Hela, tulang dari pengantin laki-laki.
118.Tulang/nantulang mangulaki, panggilan cucu kepada mertua.
119.Tunggane, semua abang dan adik (lk) dari isteri kita.
120.Tunggane, semua anak laki-laki dari tulang kita.
121.Tunggane doli, amang siadopan, amanta jabunami = suami
122.Tunggane boru, inang siadopan, pardijabunami, = isteri.
123.Tunggane huta, raja dalam sebuah huta, kelompok pendiri huta.
124.Tuan doli = suami.
125.Tuan boru = isteri